I nodi beth fyddai pen-blwydd Terry Higgins ym mis Mehefin eleni, lansiodd Llywodraeth Cymru ei Gynllun Gweithredu drafft ar HIV ac agorodd ymgynghoriad ar ei gynnwys. Yn y digwyddiad pan gafodd portread newydd o Terry ei ddadorchuddio, dywedodd y Prif Weinidog Mark Drakeford fod y cynllun o 26 o gamau gweithredu ‘allan yno i gael safbwyntiau, gwelliannau, cynigion, awgrymiadau’.
Fel y dywedodd ein Prif Weithredwr Ian Green yn y digwyddiad lansio: ‘Rydyn ni’n annog [pawb] i anfon ymateb. Mae eich barn yn bwysig.
I wneud hyn yn haws, mae gennym ymateb a argymhellir (isod) ar gyfer y rhai sydd am ddod ag achosion newydd o HIV i ben erbyn 2030 yng Nghymru. Mae’n canmol y drafft cyntaf, y cawsom yr anrhydedd o weithio arno, ac yn annog newidiadau pellach.
Mae pob ymateb ychwanegol yn ein helpu i gyflwyno’r achos dros newid a chamau pellach i wella atebolrwydd, cynyddu profion HIV, cael PrEP i feddygon teulu a fferyllfeydd cymunedol, a brwydro yn erbyn stigma.
Sut i ymateb
- Ewch i dudalen ymgynghoriad y Llywodraeth (bydd hon yn agor mewn tab newydd) a chliciwch ar y botwm ‘Start response’.
- Efallai y bydd angen i chi gyfeirio at y dogfennau drafft (bydd hyn yn agor mewn tab newydd) wrth i chi ateb y cwestiynau.
- Nid oes rhaid i chi ateb yr holl gwestiynau yn eu ffurflen os nad ydych chi eisiau.
- Gallwch ddefnyddio canllaw Terrence Higgins Trust Cymru isod i ateb y cwestiynau. Cyflwyniadau a awgrymir yn unig yw’r rhain, felly newidiwch nhw i adlewyrchu eich barn bersonol. Cofiwch fod gan y drafft hwn gryfderau a gwendidau – argymhellwn adlewyrchu’r ddau yn eich cyflwyniad.
- Byddwch yn garedig ac yn gwrtais yn eich ymateb, sef y ffordd fwyaf effeithiol o berswadio pobl. Cofiwch gadw hyn mewn cof bob amser.
- Dim ond ychydig funudau y bydd y ffurflen yn ei gymryd i’w chwblhau, ond os ydych am gymryd mwy o amser gallwch ei chadw i’w chwblhau yn ddiweddarach trwy ddarparu cyfeiriad e-bost.
- Cofiwch gyflwyno eich barn erbyn dydd Mercher 14 Medi 2022. Gwnewch hynny nawr tra byddwch yn cofio!
Ymgynghoriad ar y Cynllun Gweithredu HIV – ymateb a argymhellir
Cwestiwn 1: A ydych yn cytuno â’r pum cam hollgyffredinol a nodir yn y cynllun hwn? A oes unrhyw gamau gweithredu trosfwaol eraill y dylid eu cynnwys?
Mae’r ‘camau gweithredu hollgyffredinol’ hyn i’w croesawu – yn enwedig creu Fast Track Cymru (Cam 1), ymgysylltiad ‘y sector’ wirfoddol (Cam 2) a gwell data gyda ‘system gwyliadwriaeth rheoli’ newydd (Cam gweithredu 3). Efallai y byddant yn arwain at newid.
Mae’n cael ei groesawu y bydd yn ofynnol I fyrddau iechyd ac ymddiriedolaethau fanylu ynglyn a’r camau y maent yn eu cymryd i roi’r Cynllun Gweithredu HIV ar Waith’ (Cam Gweithredu 4), felly hefyd Iechyd Cyhoeddus Cymru, GIG Cymru a Llywodraeth Cymru yn gyffredinol. Yn San Steffan a Holyrood, mae adroddiadau i’r senedd wedi’u cynnwys yn eu cynlluniau. Dylai hyn ddigwydd yng Nghymru hefyd. Mae angen I’r Senedd fonitro cynnydd y cynllun a nod 2030- mae trafodaethau ar 1 Rhagfyr 2021 14 Mehefin 2022 yn dangos fod awydd am hyn oddi wrth ddeddfwyr a’r Gweinidog Iechyd.
Mae Terrence Higgins Trust yn nodi y dylid aralleirio Cam Gweithredu 4 i ddweud: ‘Bydd angen I fyrddau iechyd ac ymddiriedolaehtau I fanylu, mewn cyfarfodydd Ansawdd a Chyflwyno chwarterol, y gweithredu a gyflwynir ganddynri weithredu y Cynllun Gweithredu HIV yn eu cynlluniau cyflwyno.. Adroddir am gynnydd y byrddau iechyd hyn, ymddiriedolaethau, Iechyd Cyhoeddus Cymru. NHW Cymu a Llywodraeth Cymru ynghyd a’u trafod yn y Senedd yn flynyddol’.
Hefyd, mae’n rhaid i’r Grŵp Goruchwylio Cynllun Gweithredu HIV (Cam Gweithredu 5) gynnwys cynrychiolwyr o bob bwrdd iechyd, yn ogystal â’r awdurdodau lleol, y sector gwirfoddol HIV a phobl sy’n byw gyda HIV. Dylid cynnwys aelodaeth o’r Grwp yn y Cynllun.
Cwestiwn 2. Ydych chi’n cytuno â’r rhestr o gamau gweithredu arfaethedig? A oes unrhyw rai y byddech yn eu hychwanegu neu eu dileu o’r 26 a nodir ar hyn o bryd?
Croesewir maint a chwmpas y Cynllun Gweithredu HIV. Mae rhai argymhellion arbennig o gryf.
Fodd bynnag, mae yna nifer y mae angen eu cryfhau:
1. PrEP mewn Meddygon Teulu a Fferyllfeydd: Ble mae’r dyddiad terfyn? (Cam 8)
Rydyn ni wedi gweld hyn dro ar ôl tro, os nad oes dyddiad terfyn ni fydd unrhyw gamau a bydd y mater hwn yn cael ei wthio o biler i bost. Ar hyn o bryd dim ond mewn clinigau iechyd rhywiol y mae PrEP ar gael, mae’r rhain yn wasanaethau trefol ac yn llai tebygol o gael ymweliad gan y grwpiau hynny sydd â’r canlyniadau HIV gwaeth. Mae’n hanfodol i etholwyr gwledig ledled Cymru a grwpiau nas gwasanaethir yn ddigonol (menywod a lleiafrifoedd ethnig) gael mynediad at y cyffur atal HIV, i PrEP fod ar gael gyda meddygon teulu a fferyllfeydd erbyn Ebrill 2023.
2. Dim colli prawf cyfle (Cam Gweithredu 9)
Dylai fod ymrwymiad penodol yng Ngham Gweithredu 9 na ddylai neb adael clinig iechyd rhywiol heb gael cynnig prawf HIV, oni bai ei fod eisoes yn hysbys eu bod yn byw gyda HIV. Dro ar ôl tro mae yna bobl nad ydyn nhw hyd yn oed yn cael cynnig prawf HIV, heb sôn am gael sgwrs ragarweiniol am PrEP ac atal HIV. Rhaid i hyn newid.
Daw’r rhai na chynigir prawf iddynt, ac sydd fwyaf tebygol o wrthod prawf, o gymunedau sy’n profi’r anghydraddoldebau iechyd mwyaf. Rhaid i hyn ddod yn broses arferol, a chael ei gweld fel mater o drefn yng ngolwg y claf.
3. Yr astudiaeth anonymised seroprevalence (Cam 9)
Mae un o rannau pwysicaf y cynllun gweithredu ar goll yn rhyddiaith yr adroddiad ac nid yw’n cael ei adlewyrchu yn y camau gweithredu gwirioneddol. Mae’r ‘astudiaeth anonymised seroprevalence’ yn hanfodol i werthuso a fyddai system profi swp-HIV diwedd dydd yn effeithiol wrth wneud diagnosis o bobl, yn enwedig y rhai o grwpiau sy’n debygol o gyflwyno’n hwyr. Ni ellir colli atebolrwydd y cynnig hwn.
Mae Terrence Higgins Trust yn awgrymu bod y Cynllun Gweithredu yn ychwanegu ar ddiwedd Cam Gweithredu 9: ‘…a chanlyniad yr astudiaeth anonymised seroprevalence a gynhaliwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ar gyfer HIV a firysau a gludir yn y gwaed.’
Mae yna hefyd nifer fach o faterion nad ydynt yn cael sylw ar hyn o bryd yn y camau gweithredu:
1. Ar goll yn yr adran ‘Profi’: Unrhyw beth ar hysbysu partner
Ni ellir colli’r ffocws ar hysbysu partner. Mae’r profiad o ‘tracio ac olrhain’ yn dangos y newidiadau y gall hyn eu cynnwys ond mae clinigau iechyd rhywiol wedi bod yn effeithiol yn hyn o beth pan fydd ganddynt yr adnoddau i wneud hynny.
2. Ar goll yn yr adran ‘Byw’n Dda’: Unrhyw beth ar heneiddio
Mae pobl sy’n byw gyda HIV yn heneiddio – mae hyn yn ffenomena rhyfeddol. Mae’n wych bod brwydro yn erbyn stigma sy’n gysylltiedig â HIV mewn gweithwyr gofal cymdeithasol yn flaenoriaeth i’r adroddiad hwn. Ond nid dyma’r unig broblem ynglŷn â heneiddio gyda HIV – materion sy’n gysylltiedig â chyfnodau hir heb driniaeth; tlodi; cadw at gyffuriau; cyd-forbidrwydd; trawma a phrofi stigma hirdymor. Dylai hon fod yn rhaglen waith barhaus ar gyfer y grŵp amryfusedd.
Mae Terrence Higgins Trust yn awgrymu bod y Cynllun Gweithredu yn cynnwys: ‘Grŵp Goruchwylio Cynllun Gweithredu HIV i gomisiynu ymchwil i heneiddio gyda HIV a chreu cefnogaeth i bobl sy’n byw gyda HIV sy’n profi cyd-forbidrwydd ac sy’n cyrchu gwasanaethau GIG a gofal cymdeithasol eraill.’
3. Ar goll yn yr adran ‘Stigma’: Unrhyw beth ar wahaniaethu ffurfiol
Nid problem gymdeithasol yn unig yw stigma. Mae syniadau hen ffasiwn yn byw ym mholisïau sefydliadau pwysig. Er enghraifft:
- Mae DVLA o Abertawe yn dal i ofyn i bobl ddweud wrthyn nhw a ydyn nhw’n ‘byw gydag AIDS’ mewn perygl o gael dirwy o £1,000, er bod AIDS yn rhywbeth o’r gorffennol yn y DU. Bydd unrhyw un sydd â chyfrif CD4 o lai na 200 yn yr ysbyty, nid y tu ôl i’r llyw. Pan fyddant yn gwella, ni ddylai’r cleifion hyn gael eu rhoi trwy broses ailymgeisio flynyddol.
- Mae Bocsio Cymru angen prawf HIV cyn pob brwydr gystadleuol, er nad oes risg o drosglwyddo HIV o unrhyw weithgaredd bocsio.
- Yng Nghymru, mae partneriaid pobl sy’n byw gyda HIV ar driniaeth effeithiol yn dal i fethu â rhoi gwaed, er bod gwyddonwyr wedi argymell dod â’r gwaharddiad i ben yn 2020 ac astudiaeth PARTNER 2 yn cadarnhau nad oes unrhyw risg o drosglwyddo HIV mewn perthynas rywiol â rhywun na ellir ei ganfod.
- Dylai Llywodraeth Cymru fod yn bartner i herio stigma hen ffasiwn gan lywio rheolau modern mewn sefydliadau pwysig.
Mae Terrence Higgins Trust yn awgrymu bod y Cynllun Gweithredu yn cynnwys: ‘Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn wyliadwrus ynghylch sut y gall rheolau hen ffasiwn effeithio’n negyddol ar y rhai sy’n byw gyda HIV ac yn gweithio gyda phartneriaid i sicrhau bod y wyddoniaeth ddiweddaraf yn llywio polisi’r llywodraeth, gwaith cyflogwyr a darparwyr gwasanaethau.’
Cwestiwn 3. Beth yw’r heriau a allai olygu na fydd yr ymrwymiad i ddileu trosglwyddiad HIV erbyn 2030 yn cael ei fodloni? A oes unrhyw heriau clir yn ymwneud ag unrhyw gamau gweithredu penodol y teimlwch y dylid eu hamlygu?
Mae’r £3.9 miliwn i wneud profion sampl HIV drwy’r post, gyda ‘gan gynnwys opsiwn ar gyfer gwasanaethau prawf cyflym a “chlicio a chasglu” yn barhaol yn hanfodol bwysig ac i’w groesawu’n fawr.
Fodd bynnag, nid yw cyllid ar gyfer rhai o’r camau gweithredu a’r datblygiadau arloesol eraill yn yr adroddiad wedi’i ymrwymo eto. Mae’r rhain yn mynd i fod yn allweddol i lwyddiant y Cynllun Gweithredu. Er enghraifft:
- Wythnos profi HIV Cymru gyfan (Cam Gweithredu 14) – dywed yr adroddiad y bydd ‘yn cael ei hariannu’n briodol gan Lywodraeth Cymru am gyfnod y cynllun gweithredu hwn’. Rhaid i hyn gynnwys yr adnoddau i gyrraedd y rhai sy’n profi am y tro cyntaf a’r rheini mewn cymunedau sydd ag angen profi ond prin yw’r achosion.
- Y rhaglen cymorth cymheiriaid genedlaethol i Gymru (Cam Gweithredu 19) – mae’r cynllun yn dweud y bydd ‘yn cael ei chomisiynu gan Lywodraeth Cymru yn Hydref 2022’. Rhaid i hyn allu bodloni’r angen a nodwyd gan ymchwil.
Yn ogystal, mae angen amserlenni neu derfynau amser ar gyfer camau gweithredu allweddol. Dylai’r system gwyliadwriaeth rheoli achosion (Cam Gweithredu 2, diwedd 2022), PrEP a ddarperir gan feddygon teulu a fferyllfeydd cymunedol ym mhob ardal bwrdd iechyd (Cam Gweithredu 8, fod yn Ebrill 2023) a’r rhaglen hyfforddiant ymwybyddiaeth HIV ar gyfer gweithwyr gofal iechyd a gofal cymdeithasol (Cam Gweithredu 21 a 22, haf 2023).
Yn olaf, er ein bod yn croesawu ‘y bydd yn orfodol bod byrddau iechyd yn ymchwilio i bob diagnosis HIV hwyr ac yn adrodd arno’, y rhagosodiad ddylai fod yw yr ymdrinnir â hyn o dan y broses Digwyddiad Difrifol. Mae’r alwad hon wedi bod yn hirsefydlog gan BHIVA ac fe’i cynhwyswyd yn argymhellion allweddol y Comisiwn HIV.
Cwestiwn 4. A oes unrhyw adnoddau (gallai hyn gynnwys cyllid, amser staff, hyfforddiant, mynediad at gefnogaeth neu wasanaethau ymhlith pethau eraill) na chyfeirir atynt yn ein Cynllun, ond a fydd yn angenrheidiol i gyflawni’r nodau a’r camau gweithredu a nodir yn y Cynllun hwn?
Ni all dim o hyn ddigwydd heb arweinyddiaeth. Mae hyn wedi bod yn helaeth ar lefel genedlaethol – wedi’i gynnwys ym maniffesto pob plaid, y Prif Weinidog yn gwneud hwn yn bolisi blaenoriaeth a dwy ddadl yn y Senedd mewn saith mis. Fodd bynnag, rhaid ailadrodd hyn yn lleol. Mae angen i fyrddau iechyd nodi rhywun a all lywio’r gwaith a bod yn atebol i arolygiaeth leol a chenedlaethol. Mae angen cyflwyno pob bwrdd ac ymddiriedolaeth iechyd ar y Grŵp Goruchwylio.
Cyllid ar gyfer gwaith gwrth-stigma. Ni fydd hyn yn digwydd heb egni ac adnoddau. Dylid hyrwyddo’r neges na all pobl sy’n byw gyda HIV ar driniaeth effeithiol ei drosglwyddo i bartner yn eang (Cam Gweithredu 23) – mae angen cyllid ar gyfer ymgyrch hirfaith ac ymrwymiad nifer o bartneriaid. Y sector gwirfoddol HIV sydd yn y sefyllfa orau i wneud y gwaith hwn
Cwestiwn 5. Rydym wedi gofyn nifer o gwestiynau penodol. Os oes gennych unrhyw faterion cysylltiedig nad ydym wedi rhoi sylw penodol iddynt, defnyddiwch y gofod hwn i roi gwybod amdanynt.
Llwyddiant: Sut fyddwn ni’n gwybod bod y Cynllun Gweithredu HIV yn llwyddiant? A yw Cymru’n hyderus ei bod wedi cyflawni nod UNAIDS 2020 o 90-90-90 (% o’r rhai sy’n byw gyda HIV wedi cael diagnosis, yn cael triniaeth, yn anghanfyddadwy)? Ble mae’r ymrwymiad i gyrraedd nod canol degawd UNAIDS o 95-95-95? A fydd Llywodraeth Cymru yn bodloni argymhelliad y Comisiwn HIV i gael diagnosis newydd i lawr 80% o lefelau 2019 erbyn 2025?
Profi drwy’r post: A yw’r £3.9 miliwn ar gyfer y gwasanaeth profi post yn cynnwys hyrwyddo’r gwasanaeth I ddefnyddwyr, yn benodol i’r rhai o’r grwpiau nad ydynt yn cael eu cynnig i’r rhai nad ydynt a ydynt eto wedi profi neu brofi’n anaml ond yn cael eu cynghori i brofi? A fydd hyn yn llwyddo i ennill y lefel o lefelau uwch i’r rhai sydd mewn perygl? A fydd hyn yn cael ei gysylltu a chyllid ar gyfer Wythnos Profion HIV?
Cymorth gan gymheiriaid: A fydd clinigau yn cael eu hannog neu eu cyfarwyddo i gyfeirio pobl sydd newydd gael diagnosis at y rhaglen Cymorth Cyfoedion a fydd yn comisiynu yn fuan ac a fydd yn gallu cefnogi hyn? Mae Ysbytai Manceinion wedi datblygu gwasanaeth optio allan i reoli cefnogaeth cymheiriad Ymddiriedolaeth George House gyda chymorth ar ôl cyfnod byr yn unig.
Cynhwysedd: Mae’r tîm y tu ôl i’r Cynllun Gweithredu HIV wedi gweithio’n galed iawn i wneud hyn yn gofyn yn ogystal â’u dyletswyddau eraill. Rydyn ni am wneud yn siŵr y bydd y staff yn siŵr bod Gweinidog Cymru yn sicrhau bod hyn yn cael ei ganfod.
Ymrwymiad: Mae hwn yn cynllunio i fynd â ni i 2026 — bydd yn cynnal y dyfodol, y bwriad o wneud y cynllun. Os na fydd modd cynnal hyn, bydd y cymorth o nod 2030 yn cael ei golli am byth.
