Mae portread newydd o lun plentyndod nas gwelwyd o’r blaen o Terry Higgins wedi’i ddadorchuddio yn y Senedd i nodi 40 mlynedd ers i’r Cymro gael ei enwi fel y person cyntaf yn y DU i farw o salwch yn ymwneud ag AIDS.
Roedd y dadorchuddiad, a gynhaliwyd ddydd Mercher 15 Mehefin, yn rhan o ddigwyddiad a gynhaliwyd gan Lywodraeth Cymru i nodi gorffennol, presennol a dyfodol HIV yng Nghymru wrth iddi nodi’r hyn y mae’n bwriadu ei wneud i ddod ag achosion newydd o HIV yn y wlad i ben. Mae’r digwyddiad hefyd yn nodi agoriad ymgynghoriad cyhoeddus 12 wythnos ar ei gynigion.
Roedd portread Terry yn atgof ingol o’r gorffennol diweddar pan roedd diagnosis HIV yn gyfystyr â dedfryd o farwolaeth. Mae llun-ysgrif o Gymry sy’n byw gyda HIV o Fast Track Caerdydd a’r Fro, sydd hefyd wedi’i arddangos yn y Senedd, yn dangos y gallwch chi nawr fyw bywyd hir ac iach gyda HIV diolch i driniaeth hynod effeithiol.
Mae rhyddhau cynllun gweithredu drafft uchelgeisiol y Llywodraeth ar gyfer dod ag achosion newydd o HIV yng Nghymru i ben erbyn 2030 yn edrych ymlaen at ddyfodol lle nad oes neb arall yng Nghymru yn dal HIV. Gan gynnwys profion HIV optio allan, argaeledd llawer ehangach o gyffuriau atal PrEP a hyfforddiant ymwybyddiaeth HIV ar gyfer gweithwyr gofal iechyd proffesiynol.
Cafodd y portread o Terry o’i ddyddiau ysgol yn Hwlffordd ei beintio mewn lliwiau Cymreig o goch a gwyrdd gan yr artist Nathan Wyburn o Gaerdydd gan ddefnyddio stampiau siâp calon – y symbol a welir yn logo Terrence Higgins Trust, yr elusen a enwir er cof am Terry.
Pan fu farw Terry 40 mlynedd yn ôl doedd neb hyd yn oed yn gwybod beth oedd HIV ac nid tan 1996 y daeth triniaeth effeithiol ar gael. Nawr y nod yw i Gymru ddod yn un o’r gwledydd cyntaf yn y byd i ddod â phob achos newydd o HIV i ben erbyn 2030.
Gadawodd Terry Hwlffordd i ymuno â’r Llynges Frenhinol yn 18 oed cyn symud i Lundain a gweithio yn y Senedd i Hansard, yn ogystal ag yng nghlwb nos Heaven fel barman a DJ. Yn Heaven y llewygodd a chael ei gludo i Ysbyty St Thomas lle cafodd ddiagnosis o niwmonia parasitig a bu farw’n sydyn ar 4 Gorffennaf 1982 yn ddim ond 37 oed.
Yn dilyn ei farwolaeth, sefydlodd ei bartner Rupert Whitaker a’u ffrind Martyn Butler Terrence Higgins Trust i helpu i godi ymwybyddiaeth o’r salwch newydd dirgel ac yn y pen draw helpodd i achub bywydau di-rif. Dyfarnwyd OBEs i Rupert a Martyn yn anrhydeddau pen-blwydd y Frenhines eleni.
Mae arddangosfa ffotograffau HIV yr 21ain Ganrif yn herio’r stigma sy’n dal i wynebu pobl sy’n byw gyda HIV yng Nghymru. Mae’n cynnwys deg o bobl yn siarad am eu diagnosis a sut maen nhw’n teimlo am ei wneud yn gyhoeddus. Ei nod yw codi ymwybyddiaeth, er y gallwch chi nawr fyw gyda HIV a pheidio â’i drosglwyddo, nid yw’r stigma wedi diflannu ac mae angen ei herio.
Mae llawer o’r bobl sy’n ymwneud â chreu’r arddangosfa eu hunain yn byw gyda HIV.
Dywedodd ein Prif Weithredwr Ian Green: “Rydyn ni wedi gwneud cynnydd anhygoel yn y frwydr yn erbyn HIV ers marwolaeth Terry 40 mlynedd yn ôl. Ond ddylen ni byth anghofio Terry a’r miliynau o bobl eraill sydd wedi’u colli ers dechrau’r epidemig. Rydym yn ffodus i fod ar bwynt lle mae gennym yr holl offer angenrheidiol i atal unrhyw un arall rhag cael HIV – rhywbeth a oedd yn ymddangos fel na fyddai byth yn digwydd o bosibl dim ond cwpl o ddegawdau yn ôl. Mae arnom ddyled i’r rhai yr ydym wedi’u colli i ddefnyddio’r cyfan sydd gennym – gan gynnwys y bilsen atal PrEP ac opsiynau profi cyflym – i weld Cymru’n cyflawni’r nod newid bywyd o ddod ag achosion newydd o HIV i ben erbyn 2030.
‘Mae portread Nathan o Terry yng ngwyrdd a choch baner Cymru ac yn cynnwys symbol ein calon yn deyrnged hyfryd i Terry a’i etifeddiaeth Gymreig. Rydyn ni’n cynllunio haf mawr i gofio Terry a dathlu ei etifeddiaeth, yn ogystal â symbylu pawb i sicrhau ein bod ni’n dod ag achosion newydd o HIV i ben.’
Meddai’r artist Nathan Wyburn, a beintiodd bortread Terry: ‘Fel artist sy’n rhoi sylwadau ar y materion cymdeithasol allweddol ac yn eu hadlewyrchu, ac yn ddyn hoyw balch, mae’n anrhydedd enfawr cael cais i nodi 40 mlynedd ers sefydlu Terrence Higgins Trust. Rwyf wedi aros gyda fy ffordd anarferol o ddefnyddio eitemau cyfnewidiadwy bob dydd i wneud y celf – y tro hwn stampiau sydd yma ar siâp logo calon yr elusen.
‘Ro’n i eisiau gwneud rhywbeth oedd yn dangos Terry fel Cymro ifanc, felly meddyliais pam ddim yn hollol blwmp ac yn blaen i’w droi’n Ddraig Gymreig ein baner? Roedd y palet lliw o inc gwyrdd a choch yn dangos hyn ar unwaith. Rwy’n falch o ddadorchuddio’r gwaith celf hwn gyda’r Prif Weinidog Mark Drakeford ac yn falch o barhau i dynnu sylw at etifeddiaeth Terry Higgins.’
Dywedodd Jeremy Miles AS, Gweinidog y Gymraeg a Addysg: ‘Mae Nathan unwaith eto wedi creu portread hardd o fab arbennig iawn o Orllewin Cymru. Mae Terry Higgins yn adnabyddus i lawer fel ysbrydoliaeth yr ymgyrchwyr AIDS cyntaf a’r sefydliad sy’n dwyn ei enw ac sydd wedi cyflawni cymaint yn yr epidemig hwn o bedwar degawd. Rwy’n gobeithio y bydd y gelfyddyd hon ar gael i bobl Cymru fel na allwn fyth anghofio’r dioddefaint diangen.
Dywedodd Gian Molinu , Cadeirydd Fast Track Caerdydd a’r Fro a Pride Cymru, am yr arddangosfa ffotograffau: ‘Roedd angen i ni herio sut mae’r cyhoedd yn gweld HIV a dangos mai dim ond pobl sy’n bwrw ymlaen â’n bywydau ydyn ni. Mae stigma ac ofn yn atal pobl rhag cael eu profi ac mae cuddio rhan ohonoch chi’ch hun rhag ofn sut y bydd pobl yn ymateb yn ddrwg i’ch iechyd meddwl. Nid yw HIV yn ddim byd i fod â chywilydd ohono ac mae angen i ni ddechrau dweud hynny’n uwch yng Nghymru.’
