Mae plac coffa wedi’i ddadorchuddio yn nhref Hwlffordd i anrhydeddu Terry Higgins – y person cyntaf a enwyd yn y DU i farw o salwch sy’n gysylltiedig ag AIDS a’r dyn y bu farw a ysbrydolodd sefydlu Terrence Higgins Trust. Mae hyn yn nodi eiliad arwyddocaol wrth gydnabod bywyd ac etifeddiaeth Terry yn ei dref enedigol ar yr hyn a fyddai wedi bod yn flwyddyn ei ben-blwydd yn 80fed oed.
Treuliodd Terry Higgins ei 18 mlynedd gyntaf yn Hwlffordd. Fe’i ganed ar 10 Mehefin 1945 yn Ysbyty Priory Mount, Sir Benfro ac roedd yn byw gyda’i fam yn Hwlffordd, gan fynychu’r ysgol ramadeg leol i fechgyn. Yn bianydd hunan-ddysgedig, roedd Terry yn ddawnsiwr brwd ac yn ddiweddarach ysgrifennodd lyfr ar astroleg.
Gadawodd Terry Gymru i wasanaethu ei wlad yn y Llynges Frenhinol rhwng 1963 a 1968, cyn symud i Lundain lle bu’n gweithio i’r Sunday Times, Hansard ac fel DJ yng nghlwb nos hoyw cyntaf y DU, Heaven. Yn 1982, yn ddim ond 37 oed, daeth yn un o’r bobl gyntaf yn y DU i farw o salwch sy’n gysylltiedig ag AIDS. Sefydlodd ei ffrindiau a’i bartner Terrence Higgins Trust er cof amdano, a heddiw mae’r elusen yn parhau i fod y sefydliad HIV mwyaf yn y DU, sy’n darparu gwasanaethau ledled y wlad, gan gynnwys yng Nghymru.
Yng Nghymru, Terrence Higgins Trust Cymru yw’r elusen HIV ar gyfer pobl sy’n byw gydag HIV yng Nghymru. Mae’r elusen yn rhedeg Tafod+, grŵp cymorth cymheiriaid dwyieithog i bobl sy’n byw gydag HIV yng Nghymru, gwasanaethau cwnsela a hyrwyddo iechyd mewn cymunedau lleol. Yn ogystal â hynny, mae gan bawb yng Nghymru fynediad at THT Direct, y Gronfa Caledi, Gwaith a Sgiliau a’r platfform cymorth cymheiriaid ar-lein, My Community.
Mynychwyd y seremoni ddadorchuddio, a gynhaliwyd ddydd Mawrth 2 Rhagfyr, gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol, Jeremey Miles AS a Martyn Butler OBE, ffrind Terry a gyd-sefydlodd Terrence Higgins Trust er cof amdano. Mae dau blac glas – un yn Gymraeg ac un yn Saesneg – wedi’u gosod ar safle hen Ysbyty Priory Mount lle ganwyd Terry ym 1945.
Y plac glas, wedi’i ysgythru gydag enw Terry, lle a blwyddyn geni, blwyddyn marwolaeth a’r sefydliad sy’n dal i ddwyn ei enw. Yn cynnwys y geiriau anfarwol:
‘Yn ei enw ef, dysgodd Prydain dosturi ac urddas yn wyneb AIDS ac HIV’
Mae’r prosiect yn cael ei arwain mewn cydweithrediad â Dr Simon Hancock, curadur Amgueddfa Tref Hwlffordd, ac Terrence Higgins Trust. Gallwch ddarllen mwy am fywyd ac etifeddiaeth Terry yma.
Dywedodd Richard Angell OBE, Prif Weithredwr Terrence Higgins Trust: ‘Mae Terry yn fwyaf adnabyddus am sut y bu farw, ac am y galar a’r cariad tuag ato a arweiniodd at greu Terrence Higgins Trust. Ond mae’n bwysig iawn cofio sut roedd yn byw. Cymro hoyw balch, sy’n dal i gael ei gofio gydag anwyldeb yn y gymuned leol, gan ei ffrindiau a’i bartner sydd wedi goroesi. Mae Terry yn haeddu cael ei anrhydeddu yn Hwlffordd, yn lle ei eni, wrth i ni nodi’r hyn a fyddai wedi bod yn ei 80fed flwyddyn.’
Dywedodd Dr Simon Hancock: ‘Rwy’n falch iawn bod Terry Higgins o’r diwedd yn cael ei goffáu yn nhref ei eni. Bu hanner ei fywyd byr yn Hwlffordd lle cafodd ei addysg a lle ffurfiodd ei gysylltiadau cynharaf ‘