Bob blwyddyn, ar 1 Rhagfyr, rydyn ni yng Nghymru a chymunedau ledled y byd yn dod at ein gilydd i nodi Diwrnod AIDS y Byd.
Mae stori HIV yn y DU ac Ewrop wedi’i gwreiddio yng Nghymru. Terry Higgins, a aned ac a fagwyd yn Hwlffordd, oedd y person cyntaf i farw o salwch yn ymwneud ag AIDS yn y DU.
Roedd y llynedd yn nodi 40 mlynedd ers marwolaeth Terry a sefydlu’r elusen ymateb i HIV gyntaf yn Ewrop, y Terrence Higgins Trust
Heddiw, mae gennym lawer i fod yn falch ohono yma yng Nghymru – ac mae Terrence Higgins Trust Cymru, ynghyd â’n partneriaid, yn benderfynol o gadw’r momentwm I sicrhau ein bod yn cyrraedd nod Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar drosglwyddiadau HIV yng Nghymru erbyn 2030.
Ym mis Mawrth, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru y Cynllun Gweithredu HIV cyntaf i Gymru, ynghyd â chynigion eang eu cwmpas sy’n canolbwyntio ar brofi, atal, cymorth gan gyfoedion a brwydro yn erbyn stigma. A diolch i’r Cynllun Gweithredu a gwaith caled clinigwyr, gwirfoddolwyr ac ymgyrchwyr, rydym yn cymryd camau breision tuag at gyflawni’r nod hwnnw ar gyfer 2030
Roedd yr wythnos ddiwethaf yn nodi Wythnos Profion HIV Cymru sydd wedi’i chreu i annog pawb i gymryd rheolaeth o’u hiechyd rhywiol a chael prawf rheolaidd. Nid yw cael prawf yng Nghymru erioed wedi bod mor haws chwaith: drwy fynd i wefan Iechyd Rhywiol Cymru (www.shwales.online), gall unrhyw un archebu pecyn profi STI yn gyfrinachol drwy’r post, wedi’i ddosbarthu’n syth drwy’ch drws (anfonir hwn yn gyfrinachgar!). Wrth gwrs, gallwch hefyd fynd i’ch gwasanaeth iechyd rhywiol lleol i gael profion a chyngor
Yn ddiweddar, mae Cymru hefyd wedi dod yn genedl ‘Trac Cyflym/Fast Track’ gyntaf yn y byd – sy’n golygu y bydd pob rhanbarth o’r wlad yn cael ei gwasanaethu gan glymblaid ymroddedig o bartïon â diddordeb gan gynnwys clinigwyr HIV, awdurdodau lleol, ymchwilwyr academaidd a grwpiau cymunedol sy’n gweithio ar iechyd rhywiol yn lleol – cydweithio i gyrraedd y nodau yn y Cynllun Gweithredu
Fodd bynnag, mae camau pwysig iawn y mae angen i ni eu cymryd gyda’n gilydd o hyd – ac mae’r cloc yn tician. Gyda’n gilydd, mae angen i ni egluro bod yr amser ar ben i HIV
Pan fo nodau 2030 mor uchelgeisiol, mae gwybodaeth mewn gwirionedd yn bŵer ac ar hyn o bryd mae Cymru ar ei hôl hi o gymharu â Lloegr o ran y mathau o ddata sy’n ymwneud â HIV a fyddai’n caniatáu inni dargedu ymyrraeth yn fwy effeithiol i atal trosglwyddiadau. Mae system rheoli achosion iechyd rhywiol effeithiol wedi’i haddo ers tro yng Nghymru ac mae’n gwbl hanfodol i sicrhau na fydd trosglwyddiadau o gwbl erbyn 2030. Darparodd y Cynllun Gweithredu HIV ar gyfer datblygu system o’r fath, ond mae angen inni ei gweld yn cael ei chyflawni nawr.
Chwalu stigma
Rydyn ni’n gwybod yn ddigon da bod angen mwy o waith i chwalu’r stigma sy’n ymwneud â HIV unwaith ac am byth. Lle mae datblygiadau o ran argaeledd profion (yn enwedig profion post) wedi golygu bod mwy o bobl nag erioed o’r blaen mewn grwpiau oedran iau yn profi am HIV, mae’r rhai 35+ oed yng Nghymru ar ei hôl hi, ac mae data diweddaraf gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dangos mai yn y grŵp oedran hwn y gwelir y rhan fwyaf o ddiagnosis newydd o HIV. Mae data ar gyfer y DU gyfan yn dangos bod nifer y bobl sy’n cael diagnosis o HIV yn ddiweddarach mewn bywyd yn parhau i dyfu, gyda 21% o’r holl ddiagnosisau newydd ymhlith pobl 50 oed neu hŷn yn 2021
Os ydym am ddod â heintiau newydd o HIV yng Nghymru i ben erbyn 2030, mae cynyddu profion ymhlith oedolion hŷn yn amlwg yn mynd i fod yn gam hollbwysig – ac mae chwalu’r stigma ynghylch cael prawf HIV, yn anffodus, yn parhau i fod yn rhwystr enfawr i lawer.
Dim ond y mis diwethaf yn yr Alban, mae Terrence Higgins Trust yn lansio, ynghyd â Llywodraeth yr Alban ar hysbyseb deledu gwrth-stigma – yr hysbyseb deledu gyntaf a ddarlledwyd unrhyw le yn y DU ers yr hysbyseb enwog “Don’t Die of Ignorance” yn yr 1980au – cam addawol iawn ymlaen..
Cefnogaeth cyfoedion
Mae Cymru wedi bod heb rwydwaith cymorth gan gyfoedion ers gormod o amser, ac mae’r rhai sy’n byw gyda HIV yng Nghymru yn haeddu mynediad i’r un lefel o gymorth sydd ar gael yng ngweddill y DU. O ystyried mai Cymru ar hyn o bryd yw’r unig ran o’r DU heb gymorth cyfoedion penodedig, roedd yn arbennig o dderbyniol i ni yn Terrence Higgins Trust Cymru weld Cynllun Gweithredu Cymru ar HIV yn ymrwymo i ariannu Rhwydwaith Cymorth Cyfoedion HIV yma. Mae hwn yn gam cryf ymlaen.
Mae cefnogaeth effeithiol gan gyfoedion yn ogystal â chefnogaeth glinigol mor bwysig i bobl sy’n byw gyda HIV i gynnal triniaeth ac atal trosglwyddo ymlaen. Mae hyn yn ein hatgoffa o’r angen hanfodol am gefnogaeth effeithiol gan gyfoedion os ydym am gyrraedd y nod hollbwysig ar gyfer 2030 a amlinellir yn y Cynllun Gweithredu. Ar hyn o bryd, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo £100,000 i sefydlu gwasanaeth cymorth cyfoedion cenedlaethol, sef cronfa fach o arian yn y cynllun mawr o bethau a all wneud byd o wahaniaeth – i’r rhai sy’n byw gyda HIV ac i sicrhau bod y rhai sy’n cael triniaeth effeithiol ar gyfer HIV yn glynu ato.
Bydd y cronfeydd cyllid sy’n sail i’r Cynllun Gweithredu HIV yn gwneud llawer i’n cael at nod 2030 o ddim trosglwyddiadau HIV newydd yng Nghymru.
Mae amserau, yn ddealladwy, yn anodd yn ariannol i Lywodraeth Cymru ar hyn o bryd. Ond gyda’r cynhwysion hollbwysig hyn, rwy’n hyderus y bydd Cymru nid yn unig yn fan cychwyn i stori HIV yn y DU, ond hefyd yn fan cychwyn ar ddiwedd yr epidemig. Ac mae hynny’n rhywbeth y gallwn ni i gyd fod yn falch ohono.
